Người đua diều là tiểu thuyết đầu tay của Khaled Hosseini – một nhà văn Mỹ người Afghanistan. Hình ảnh Afghanistan qua ngòi bút của ông luôn có hai mặt: Kabul huy hoàng quá vãng và thực tại đang giày xéo mảnh đất này.
Khaled Hosseini là một nhà văn rất đặc biệt với tôi. Ông có thể kể những câu chuyện bình dị bằng văn phong dịu dàng, cách lựa chọn từ ngữ tinh tế mà không cầu kỳ hoa mỹ, gợi nhiều trường liên tưởng và tạo nên những xao động rất khẽ trong lòng. Giai đoạn chiến sự của Afghnistan luôn là một phần trong tác phẩm của ông, được thể hiện với một tình yêu to lớn mà đầy day dứt dành cho đất nước, thế nhưng mỗi tác phẩm ông viết ra đều là những câu chuyện rất riêng tư.
Người đua diều kể câu chuyện của hai đứa trẻ, một người Pashtun và một người Hazara, trải qua tuổi thơ êm đềm ở Kabul – một Kabul rực rỡ đầy sức sống, hình ảnh có lẽ xa lạ với rất nhiều người hiện nay. Cho đến khi Amir – đứa trẻ người Pashtun phạm sai lầm, và câu chuyện trở thành quá trình dằn vặt đằng đẵng cùng hành trình đấu tranh để chuộc lỗi.
Đó lẽ ra đã là một tình bạn bền chặt và trung thành, gắn kết bởi hai đứa trẻ từng bú chung một dòng sữa, lớn lên dưới cùng một mái nhà. Nhưng không phải, bởi Amir không xem Hassan là bạn mình, bất chấp cả hai thân thiết với nhau như hình với bóng. Amir từng nghĩ đó là vì có những thứ không thể vượt lên lịch sử và tôn giáo.
Thế nhưng cậu không nhân ra thứ chia rẽ hai đứa trẻ không phải là lịch sử hay tôn giáo, mà kỳ thực là phẩm chất cá nhân của chính cậu. Những tỵ hiềm nhỏ nhặt của một đứa trẻ, đặc biệt là đứa trẻ được nuông chiều, luôn khá dễ hiểu, cho đến khi vấn đề không còn nhỏ nhặt nữa. Chúng ta có thể biện hộ rằng sai lầm là thứ xảy ra trong một tích tắc nhận thức bị che mờ, thế nhưng bóng tối trong lòng không đột ngột xuất hiện, mà nó được dung dưỡng từ khi chỉ mới còn là vệt đen lờ mờ, nó được nuôi lớn và chỉ chờ thời điểm thích hợp để vượt lên trên lương tâm mà che lấp lý trí.
Tôi đã tự hỏi, với với những điều tốt đẹp đã diễn ra giữa hai đứa trẻ, nếu Amir có thể đủ can đảm để nhận lỗi và giải quyết mọi chuyện trước khi trượt dài trên con dốc sai lầm, cho đến khi mọi thứ không thể vãn hồi, thì tội lỗi của cậu có nên được cảm thông? Nhưng rồi tôi nghĩ, câu chuyện có lẽ không thể nào xảy ra theo chiều hướng này. Một người khi đã quên đi lương tâm mình, thì rất khó để quay đầu.
Rồi tôi tự hỏi, khi mọi thứ đã không thể vãn hồi, một người như Amir có thể để quá khứ ngủ yên và bước tiếp trên con đường đầy hứa hẹn mở rộng trước mặt không? Tại sao ngần đó năm trôi qua, cậu vẫn muốn trở về và tìm cách bù đắp tội lỗi?
Đã mấy ngàn năm trôi qua kể từ khi con người sống tổ chức thành xã hội và hình thành những khía cạnh của văn minh. Năm tháng đẽo gọt hình hài sông núi, hưng suy của một quốc gia nhiều khi chỉ như một cơn gió thoảng, thì sinh tử của một người cũng chẳng có gì đáng kể. Người trường thọ với người đoản mệnh cùng lắm hơn kém nhau vài chục năm, so với thiên thu thật ra thì chuyện gì cũng không đáng kể. Đạo lý này ai cũng hiểu, thế nhưng đã là con người, ai cũng có một mảnh lương tâm. Chính mảnh lương tâm này khiến cho những chuyện “không đáng kể” kia rơi vào mình đều trở thành mài tim khắc cốt.
Không phải ai cũng là người tốt, nhưng đa số mọi người đều muốn làm người tốt, hay chí ít là ra vẻ là người tốt. Người tốt mới có bạn bè, người thân, người yêu, mới có người đối tốt với mình, có người chịu ở bên cạnh mình. Một đứa trẻ như Amir chưa chắc đã nghĩ được rõ ràng như vậy, chỉ là theo bản năng không cách nào mở miệng. Mãi đến khi cậu nhận ra những người đã luôn ở cạnh mình đều lần lượt rời đi, và cái cảm giác “chỉ có một mình” quá đau khổ, thì hết thảy đều là chuyện quá vãng. Lòng người không yên, thế sự cũng không yên. Mấy mươi năm Afghanistan bị chiến tranh tàn phá, Kabul rạn vỡ, cũng là chừng đó thời gian Amir khó nhọc trưởng thành. Mảnh lương tâm năm đó bị vùi sâu cùng quá khứ, đến lúc này càng trở nên nhức nhối và ám ảnh.
Bàn về nhân cách, từ xưa đến nay có rất nhiều quan điểm, mà có quan điểm nào thật sự hoàn chỉnh? Phẩm chất đạo đức hình thành từ những mối ràng buộc trong quan hệ ngũ thường, ngược lại địa vị xã hội cũng là thứ định nghĩa nên “đạo đức” của một người, quy định trách nhiệm và hành xử của họ. Tình cảm của mỗi người đều có hạn và khác nhau, không thể đối xử bình đẳng trong tất cả tình huống. Anh hùng cũng cần thời cuộc thành toàn, vây nên cùng là một người, sẽ có lúc khiến ta vô cùng cảm động, cũng có lúc khiến ta vô cùng đau lòng.
Amir kể câu chuyện của chính mình, nhưng kỳ thực đó còn là câu chuyện của người cha, của người anh em, người bạn, người vợ, về những bức màn phủ lấp lên quá khứ dối trá và nhiều tội lỗi nối tiếp nhau.
Có nhiều người tin rằng huyết thống là mối liên kết bền chặt nhất, lỏng lẻo cách mấy cũng không thể đứt được. Tôi thì không. Với tôi gia đình được tạo nên bởi tình cảm cách thành viên dành cho nhau chứ không phải bởi huyết thống. Nếu tình cảm không chân thành, thì mọi lời nói đều chỉ là sáo rỗng.
Có những sai lầm không thể sửa được, nhưng sẽ luôn có một con đường để tốt lành trở lại. Cái gọi là định mệnh đôi khi không phải là thứ thật sự định sẵn cho mình, mà là khi đứng trước rất nhiều lựa chọn, một người vẫn kiên định chọn con đường này.
.
Nói một cách khách quan thì đây là một tác phẩm rất đáng để bỏ thời gian ra đọc.
Nói một cách chủ quan thì, tôi đã đọc Ngàn mặt trời rực rỡ và Và rồi núi vọng trước khi đọc Người đua diều, vậy nên khó tránh khỏi cảm thấy tác phẩm này dưới kỳ vọng một chút. Thật ra nhận xét hai quyển sau viết tốt hơn khá vô nghĩa, vì qua thời gian tác giả sẽ có những chiêm nghiệm sâu sắc hơn, cũng như viết chắc tay hơn. Nhưng dẫu sao, Khaled Hosseini vẫn là một tác giả vô cùng đáng đọc, và nếu phải nói một lời công bằng thì mọi người nên đọc theo trình tự viết để cảm nhận được sự “lên tay” rất rõ ràng của tác giả.
Trên ti vi, thời sự vẫn nói về Afghanistan, về tiếng súng, về bom đạn, về những vụ thảm sát, về việc phe này hay phe kia đứng ra nhận trách nhiệm vụ đánh bom làm mấy chục dân thường thiệt mạng…. song đấy chỉ là những con số.
Khi tiếp cận với Afghanistan dưới góc độ văn học, những con người bằng xương bằng thịt hiện lên, với đầy đủ những niềm vui, sự thống khổ, những nỗi đau, sự lầm than, lòng tin, Hoài bão… trên nền toan trắng quét bằng cả những mảng màu bình yên và chiến tranh, ta mới thực sự được biết Afghanistan xơ xác, hoang tàn dưới gót giầy của Taliban, nội chiến, phe phái… Song, đó chỉ là một phần của câu chuyện. Xuyên suốt hành trình mà Khaledhosseini dẫn dắt bạn đọc đi qua, thực chất là một cuộc hành hương tìm lại danh dự; một quá trình đấu tranh âm thầm nhưng khốc liệt trong tâm tưởng để giải thoát và cứu rỗi chính mình.
Ai cũng có cơ hội được hối cải, “luôn luôn có một con đường để tốt lành trở lại”, chỉ là ta có đủ dũng khí quay về nơi ta đã đánh mất mình, và nhặt quá khứ lên, mang nó đặt ra vùng sáng dưới ánh mặt trời hay không. Khi đọc #ngườiđuadiều, một cảm giác thường trực mà bạn có, là sự hồi hộp đến nghẹt thở. Khaled thường sử dụng lối viết chương hồi để dự báo về một tương lai bất an không xa. Lối viết đó, khiến câu chuyện cuốn hút đặc biệt, ta tò mò về những điều sắp tới, dự cảm được những mất mát liền kề, phấp phỏng về số phận và tương lai của nhân vật.
Một canh bạc mà mạng sống con người giống như những đường tơ đặt nằm ngang giữa 2 lưỡi kéo sắc.
Cuộc sống đúng là rất bất công với Hassan khi mà cả đời cậu luôn phải chịu đựng âm thầm, hi sinh không toan tính. Những thiệt thòi đó, chính cậu đã lựa chọn, giữ chặt cho riêng mình vì những người mà cậu yêu quý hơn cả mạng sống. Đổi lại, cậu thực sự thanh thản, vi vu thư thái như một cánh diều no gió. Còn Armi, có mọi thứ mà người ta nhìn thấy, nhưng luôn sở hữu một trái tim nhiều vết cắt, những uẩn khúc, những khổ hạnh, những câu hỏi đau đáu không dám thổ lộ, không dám thừa nhận, ngay cả với chính mình. Ở một góc độ nào đó, có lẽ cuộc đời rất công bằng, không cho ai tất cả và cũng không lấy đi tất cả mọi thứ của bất kỳ ai. Đọc Người đua diều, giống như đi chậm qua một địa đạo tối, chất chứa vô vàn cảm xúc, và khi kết thúc hành trình, bầu trời xanh hiện ra trong trẻo thanh bình, tĩnh lặng.